U ovo vreme praznika, priča o Novom Beogradu, jedno taksativno podsećanje na izgradnju novog grada na levoj obali Save ali i na graditeljsko vreme koje se nikada više neće ponoviti.
Još 1713. godine selo Bežanija se pominje u spisima Kruševačkog pomenika, tada sa 32 domaćinstva. Između dva svetska rata, pored sela Bežanije, niče Novo naselje i Staro sajmište , na teritoriji današnjeg Novog Beograda.
Tada su se stvarali urbanistički planovi o izgradnji grada između Zemuna i Beograda. Širenje Beograda na levu obalu Save predviđeno je i Generalnim urbanističkim planom Beograda iz 1923. godine. Planska izgradnja započeta je godinu dana kasnije, izgradnjom aerodroma, a nešto kasnije i fabrike „Rogožarski“. Te, 1924.godine, Petar Kokotović, zemljoradnik iz Bežanije, otvara kafanu u Novom naselju, sa nazivom „Novi Beograd“.
Godine 1934. urađen je Urbanistički plan, na osnovu kojeg je, na mestu zvanom Staro sajmište, izgrađen i otvoren Sajam 1938. godine. Do 1940. nastalo je naselje sa sedam numerisanih, paralelnih ulica, sa 450 kuća i preko 3.000 stanovnika. Godine 1941. nemačka vojska i njeni saveznici su okupirali Kraljevinu Jugoslaviju. Gestapo je preuzeo kontrolu nad Sajmištem, okruživši ga bodljikavom žicom i pretvorivši ga u zatvor. Sajmište je na kraju postalo logor.
Danska grupa je, 1938. godine, nasipanjem 4m peska na keju, utvrdila levu obalu Save, od Mosta kralja Aleksandra do Dunava, sa idejom da stvori 60 hektara prostora za buduće naselje, takođe nazivano „Novi Beograd“. Prilikom ovih radova nađeno je dosta predmeta, od mamutovog zuba do granata iz ratova. Sve nađene predmete poklonila je Muzeju grada, a radovi su dokumentovani fotografijama i filmom u boji.
Ideje o izgradnji Novog Beograda, počele su se ostvarivati posle Drugog svetskog rata, u novoj Jugoslaviji. Izgradnju Novog Beograda započele su 1948. omladinske radne brigade, iz svih krajeva Jugoslavije. Pre zvaničnog početka izgradnje, još 1947. pet brigada, sa oko 1500 brigadira, je vršilo pripremne radove. Građen je put Beograd – Zemun, prevožen kamen i utvrđivana obala Dunava.
Novi Beograd bio je podeljen na devet gradilišta.
Na levoj obali Save u tri petogodišnja plana trebalo je da nikne novi grad sa oblakoderima, širokim ulicama, mnogobrojnim šetalištima i sa svim zahtevima modernog urbanizma. Gradilo se naselje Tošin bunar, danas poznatije kao “Paviljoni”.
Prvi objekti koji su počeli da se grade 1947.g. su bili; Palata federacije (zgrada SIV-a) za koju je bio raspisan konkurs, na kome je pobedu odneo četvoročlani tim zagrebačkih arhitekata na čelu sa Vladimirom Potočnjakom (Anton Ulrich, Zlatko Nojman, Dragica Perak). Po Potočnjakovoj smrti 1952. gradnja je obustavljena, da bi je 1956. nastavio arhitekta Mihailo Janković, značajno izmenivši prvobitni plan dodavanjem novih elemenata.
I zgrada hotela „Jugoslavija“. Arhitektonski konkurs za ovaj objekat, odnosno za državni reprezentativni hotel „Beograd”, kako je tada planirano da bude nazvan, raspisan je 1947. godine. Prvu nagradu dobio je „Projektni zavod Hrvatske“, poznati arhitekti zagrebačke škole moderne Mladen Kauzlarić, Lavoslav Horvat i Kazimir Ostrogović. Njihov projekat je bio primeren ideji o Novom Beogradu kao savremenom gradu. Lokacija za hotel na Dunavskom keju, pored železničke stanice Zemun, određena je u Idejnom planu Novog Beograda arhitekte Nikole Dobrovića (1948).
U 1949. godini, završena je konstrukcija za Palatu federacije koja je ležala na betonskim šipovima 30m dubokim. Slična je bila i izgradnja hotela „Jugoslavija“, koji je takođe projektovan na močvarnom tlu. Na njemu je primenjen drugi sistem gradnje. Umesto stubova zgrada leži na debeloj armirano-betonskoj ploči.
Početa je izgradnja Studentskog grada, čije gradilište koje se nije odnosilo samo “Studenjak”, nego i dve stambene zgrade na pet spratova sa stotinu stanova za službenike, zatim nekoliko fakulteta i Zgradu hidrometeorološke službe, Dom kulture i mnoge druge objekte. Ogromno gradilište koje se danas ne može ni zamisliti.
Ali najveće gradilište bilo je ubedljivo bilo je tzv. gradilište broj VI. Koje je obuhvatalo stambene komplekse. Ovde objekti nisu bili najveći ali ih je bilo najviše. Gradile su se 42 petospratnice. Ova stambena kolonija obuhvatala je 2.800 stanova.
Godina 1948. radne akcije su gradile Novi Beograd. Omladina se takmičila ko će biti bolji, brži, efikasniji. Jedan omladinac, Omer Bukvi, uspeo da u jednoj smeni omalteriše 512m2 zida, a omladinac Jovan Gemerij oborio rekord sa 45 kubika ozidanih zidova u jednoj smeni.!!! Na raznim gradilištima Beograda učestvovalo je i do 90.000 omladinaca u redovima radnih brigada. „Politika“ je 12. aprila 1948. na prvoj strani donela veliki tekst s naslovom „Omladina Jugoslavije počela je juče svoje veliko delo – izgradnju Novog Beograda“, sa velikim „N“ u nazivu.
Tek, u aprilu 1956. godine formirana je Direkcija za izgradnju Novog Beograda. Od 1960. godine ponovo su započete aktivnosti na izgradnji stambenih objekata, a 1962. godine izgrađen je i konačni Regulacioni plan. Kao Treća faza izgradnje Novog Beograda obeležena je 1968. godina kada su omladinske radne brigade nastavile izgradnju stambenih i poslovnih objekata.
Dalje znate.
Novi Beograd je danas grad u gradu. Broji više od 220.000 stanovnika. Postoje razne diskusije o kvalitetu urbanističkih rešenja tadašnjeg Novog Beograda. Čak i njegove žitelje zbunjuje nelogičan sistem obeležavanja stambenih blokova, koji je nesrećna posledica urbanističko-činovničkih numerisanja građevinskih parcela. Tako, na primer, prva zdanja, paviljoni kod Tošinog bunara, pripadaju bloku 7. Blok 1 je u centru, kod „Fontane“. Nalazi se baš preko puta zgrade Opštine koja, inače, pripada bloku 31. Između blokova 68 i 70a nije blok 69, već 58, a iza 70 je, sledstveno ovom sistemu, blok 44. Ulice prave najneverovatnije meandre obilazeći zgrade u nekoliko blokova, a logika sleda kućnih brojeva ne postoji.
Još pre mnogo decenija, protestujući protiv planiranja gradova na crtaćim tablama, Kamilo Zite govori o ovakvom nastajanju gradova u svojoj knjizi „Umetničko oblikovanje gradova“ gde piše:
„Izgradnja gradova ne bi smela biti samo stvar tehnike nego bi ona morala biti i stvar umetnosti u najpotpunijem i najvišem smislu… Samo je u našem matematičkom veku problem proširenja i uređenja gradova čisto tehničko pitanje.“
Sveobuhvatni tadašnji brutalistički arhitektonski pristup je doveo do toga da brojne stambene zgrade, pa čak i cele stambene četvrti izgledaju monumentalno na neugledan način. Iako je taj problem malo ublažen u poslednjih nekoliko decenija. Ovakvo mišljenje je našlo sebi put i u našoj pop kulturi. Početkom 1980-tih pesma Riblje čorbe „Neću da živim u Bloku 65“ peva o depresivnoj osobi koji mrzi svet jer je okružen betonom Novog Beograda, dok se u skorašnjim filmovima Novi Beograd predstavlja kao srpska verzija crnačkih geta poput onih u Harlemu, Bruklinu i Bronksu. Najočigledniji primer za to je film „1 na 1″ iz 2002. koji prikazuje grupu srpskih tinejdžera koji repuju, pucaju iz pištolja, igraju uličnu košarku i okrivljuju život u Novom Beogradu za mnoge svoje probleme.
Drugi filmovi, poput „Apsolutnih 100“ i „Rane“ takođe prikazuju Novi Beograd u negativnom svetlu, ali oni imaju skladniji ugao posmatranja i smeštaju svoje priče u kontekst 1990-tih kada su rat u bivšoj Jugoslaviji i međunarodna izolacija znatno pogoršali život ljudi u Srbiji.
Da li je Novi Beograd, grad predimenzionisanih i međusobno sličnih lokacija na kojima su ljudi tek prolaznici i za koje se ne vezuju emotivno. Stanovnici drugih delova Beograda bi se možda i složili sa ovim.
Ali, ako u blokovima, pitate nekog odakle je, odgovor je uvek: „Sa Novog Beograda“. Beograd je tamo…preko reke.
I na kraju krajeva, ima jedna rečenica Bogdana Bogdanovića– „Idealni gradovi moraju imati i idealne građane, drugačije ne može biti – ali kako i gde ih pronaći?“
Na Novom Beogradu, naravno!
Izvor istorijskih informacija sr.wikipedia.org. i fotografije:
- Vreme, 9. sept. 1940, str. 6. digitalna.nb.rs;
- Vreme, 12. dec. 1937, str. 7. digitalna.nb.rs
