Zanimanje za brutalizam u velikom je porastu, naročito nakon prošlogodišnje izložbe Betonska utopija: Arhitektura u Jugoslaviji 1948.-1990. u njujorškom Muzeju moderne umetnosti (MoMA).
Na putu od beogradskog aeorodroma do centra grada nemoguće je ne primetiti Geneksov soliter. Dva ogromna betonska tornja povezana vazdušnim mostom i na vrhu davno zatvoren rotirajući restoran koji liči na svemirski brod, neobičan su prizor. Iako već godinama niko ne brine o njemu, soliter koji je izgrađen 1977. godine, mamac je za turiste.
Kula Geneks, jedan je od najznačajnijih primera brutalizma, arhitektonskog stila popularnog 50-ih i 60-ih godina prošlog veka utemeljenog na grubim betonskim blokovima.
Brutalizam je bio popularan širom nekadašnjeg istočnog bloka, ali je u Jugoslaviji dobio vlastitu verziju kao simbol povezivanja vizuelnog identiteta istoka i zapada.
„Svake nedelje imamo na desetine zainteresovanih za našu ponudu obilaženja znamenitosti izgrađenih od 50-ih do 80-ih godina“, kaže Vojin Muncin, direktor turističke agencije Yugotour koja turistima nudi obilazak grada u „jugićima“, nekad nezaobilaznim jugoslovenskim automobilima.
Geneksova kula je među najzanimljivijim vidicima. Ljudi je vide na putu s aerodroma i odmah im privuče pažnju. Danas je jedan toranj prazan, a u drugom ljudi još stanuju. Restoran na vrhu je zatvoren dvadesetak godina. Arhitektura između dva sveta.
Trenutno se razmišlja o mogućnosti da se otvori još jedno remek-delo jugoslavenskog brutalizma, danas je to Palata Srbije, nekada je bila Palata Federacije, bivše sedište jugoslovenske vlade. Kustoskinja ovog zdanja, Sandra Vešić Tesla kaže kako je prava šteta što je takvo zdanje, spolja betonsko, iznutra mramorno, skriveno od očiju javnosti.
Nakon Drugoga svetskog rata socijalistička Jugoslavija predvođena Josipom Brozom Titom krenula je u obnovu razorene zemlje. Iako je u početku bio sovjetski saveznik, Tito se razišao sa Staljinom 1948.godine. Stambeni blokovi, hoteli, javne zgrade i spomenici, sve se širom zemlje radilo od betona.
Arhitektura je trebala da pokaže snagu države smeštene između dva sveta, zapadne demokratije i komunističkog istoka, željne da iskuje vlastiti put socijalističke utopije. Nakon Titove smrti 1980. zavladala je ekonomske kriza, a nove elite počele su da se distanciraju od socijalističkog režima, uključujući i njegovu arhitekturu.
„Nije prošlo dovoljno vremena od raspada Jugoslavije da bi ljudi počeli da cene njenu arhitekturu.“, kaže Alan Braun, profesor na zagrebačkom Arhitektonskom fakultetu.
Braun tvrdi da je jugoslavenska arhitektura bila unikatna, reflektujući tako i njenu unikatnu političku poziciju. Stambene četvrti planirane su tako da imaju dovoljno parkova, bioskopa, bazena, čak i parkirališta.
Partizanski spomenici, smešteni u dramatičnim ruralnim okruženjima, predstavljaju primer drugog jugoslovenskog brutalizma. Radi se o ogromnim spomenicima podignutim u čast Titovih partizana i njihove borbe protiv fašizma.
Mnogi od njih zapušteni su i propadaju, kao što je spomenik na Petrovoj gori u Hrvatskoj. Međutim, spomenik na Tjentištu, u BiH, u čast 7000 poginulih u bitki na Sutjesci, prošle je godine obnovljen. Autor spomenika, danas 91-godišnji Miodrag Živković, bio je jedan od prvih arhitekata u Jugoslaviji koji se koristio betonom.
